Wizerunek Romana Polańskiego w świecie filmu (część 1)

Temat artystów i sztuki jest bardzo chętnie podejmowany przez twórców filmowych, a sama kinematografia od samego początku istnienia jest pełna filmów o twórcach wszelkiej maści oraz owocach ich pracy. Z czasem zaczęły się pojawiać filmy opowiadające o samych twórcach filmowych czy procesach ich twórczości. Oznacza to, że sztuka filmowa, głównie reprezentowana przez Hollywood zaczęła brać na warsztat samą siebie. Najczęściej cytowanym czy ukazywanym polskim twórcą filmowym w produkcjach niepolskich jest Roman Polański. To on doczekał się największego kultu spośród polskich reżyserów zostawiając daleko w tyle Andrzeja Wajdę, Krzysztofa Kieślowskiego czy Agnieszkę Holland. Mowa tutaj o dziesiątkach filmów wzmiankujących jego osobę oraz kolejnych w których odnoszono się do jego twórczości, zarówno na samym ekranie jak i na poziomie dialogów.

Niniejsze badanie przeprowadziłem na 230 filmach i serialach z całego świata w których są choćby najmniejsze nawiązania do Romana Polańskiego. Za ich pomocą chciałbym przybliżyć sposoby filmowych narracji względem Polańskiego, które można podzielić na trzy kategorie: Roman Polański jako mąż zamordowanej Sharon Tate, Roman Polański i jego filmy oraz Roman Polański-Pedofil. Ten post będzie dotyczył pierwszej z wymienionych kategorii.

Młody Roman Polański / źródło: film.org

Roman Polański nie doczekał się jeszcze filmu biograficznego choć jego życie to  gotowy scenariusz.  Pierwszy korpus filmowy to tytuły dotykające w różnym stopniu tragedię która miała miejsce 9 sierpnia 1969 roku. Będąca w zaawansowanej ciąży żona Romana Polańskiego Sharon Tate została zamordowana przez bandę Charliego Mansona . Razem z nią przy słynnym Cielo Drive zginęło jeszcze sześć osób w tym przyjaciel Romana Wojciech Frykowski. Podczas zajścia Polański szczęśliwie załatwiał interesy w Europie, ale gdyby było inaczej zapewne Dziecko Rosemary byłoby jego ostatnim filmem.

Sharon Tate i Roman Polański / Źródło: Getty Images

W filmach opisujących feralną noc przy Cielo Drive Roman Polański nie jest głównym obiektem zainteresowania. Jest raczej czymś w rodzaju tła i formą uzupełnienia informacji o całym zdarzeniu. Nazwisko Polańskiego oraz jego ostatni wówczas film Dziecko Rosemary jest przywoływane niemal za każdym razem gdy jest mowa o Sharon Tate i Charlesie Mansonie tworząc tym samym powtarzalny łańcuch skojarzeń Manson - Tate - Polański - Dziecko Rosemary. tzn Manson to ten morderca, który zabił Sharon Tate, Sharon Tate to ta aktorka, która jest żoną Polańskiego, a Polański to ten reżyser, który nakręcił Dziecko Rosemary. Swoją drogą tytuł filmu przykleił się do tego zestawienia ponieważ podobnie jak samo morderstwo łączył w sobie temat zła, fanatyzmu, sekciarstwa, okultyzmu i opętania. Wiele osób wierzyło, że Polański sam ściągnął na siebie nieszczęście poprzez igranie z niebezpiecznymi tematami.

Zwłoki wynoszone z willi Polańskiego / źródło: britannica.com

Pierwszy film w którym wspomniano o morderstwie Sharon Tate, a co za tym idzie o Polańskim (i Dziecku Rosemary też) powstał zaledwie rok po faktycznych wydarzeniach i jest nim japoński dramat Cage no kuruma (Shadow Within, 1970). Scena ta ma najprawdopodobniej osadzić akcję filmu w konkretnym czasi, podobnie jak w zrealizowanym niemal cztery dekady później kanadyjskim Frisson des Colliness (Thrill of the Hill, 2011). Jednak na pierwszy, w pełni skupiony na zbrodni Mansona film trzeba było poczekać siedem lat kiedy to Tom Gries zaprezentował widzom telewizji CBS ponad trzygodzinną doku-dramę pt. Helter Skelter (film był emitowany w dwóch częściach). W chwili premiery czyli 1 kwietnia 1976 roku Roman Polański był już w zupełnie innym miejscu kariery tj. był jeszcze bardziej sławny za sprawą Chinatown 1974 roku (Lokator był już niemal gotowy) ,a skandal obyczajowy z nieletnią dziewczyną nie pozwalał mu schodzić z pierwszych stron gazet. Na ekranie Helter Skelter usłyszymy nazwisko Polańskiego trzykrotnie, podkreślono również, że jest Polakiem jednak nie zobaczymy go na ekranie. Przez kilka chwil jedynie zobaczymy zwłoki Wojtka Frykowskiego.

Kadr z filmu Helter Skelter z 1976 roku.

Na ekranie zobaczymy bardzo dokładny przebieg wydarzeń od samego morderstwa aż po rozprawę sądową. Na tyle dokładny, że kolejny film o śmierci Tate czyli The Manson Family powstał dopiero 21 lat później. W filmie tym ponownie postawiono na rekonstrukcję wydarzeń ponownie eksponując w większej mierze Wojtka Frykowskiego (którego zagrał aktor nieprofesjonalny Charlie Goetz). The Manson Family to filmowy potworek niskich lotów jednak otwiera on prawdziwą serię filmów o tematyce Mansona/Tate. Końcówka lat 90tych przyniosła dwie wzmianki na temat Tate/Manson/Polański. Pierwszy z nich to Slumsy Beverly Hills (1998) gdzie jeden z bohaterów Elliot zaprasza Vivian na randkę w samochodzie przy Cielo Drive opowiadając jej co wydarzyło się pod numerem 10050. Niestety jego zainteresowanie makabrą i opowiadanie o niej w szczegółach nie spotyka się z jej aprobatą. Drugi z kolei przykład to jedynie materiał archiwalny dobiegający z telewizora w filmie Holy Smoke (1999).

Kevin Corrigan jako Elliot w filmie Slumsy Beverly Hills

Następnie, w 2004 roku na ekrany trafił remake pierwszego Helter Skelter w reżyserii Johna Graya pod tym samym tytułem i zdaje się być najbardziej skupioną na Polańskim pozycją w tym zestawieniu. Przede wszystkim Roman Polański to postać ekranowa - gra go mieszkający w Hollywood od lat 80-tych Marek Probosz. Po drugie Roman Polański pierwszy raz zostaje dopuszczony do głosu tzn ma kilka scen dialogowych. Pierwszy raz usłyszymy o jego przeszłości, pochodzeniu, śmierci rodziców a także zobaczymy jego reakcję na wiadomość o śmierci żony. Ponadto pierwszy raz postawiono sugestię jakoby do tragedii doszło przez samego Polańskiego i jego “dziwne filmy” oraz romanse, orgie i generalnie rozrywkowe życie. W remaku Helter Skelter zobaczymy też kilka psudo-dokumentalnych ujęć z wypowiedziami ludzi na temat śmierci Sharon Tate z których wynika, że opinia publiczna nie ma wobec Polańskiego żadnego współczucia. Wypowiadające się osoby twierdzą, że do tragedii nie doszłoby gdyby nie jego fascynacja z okultyzmem. Jeden z przepytywany o wyjątkowo polsko-kwadratowym akcencie stwierdził nawet, że to sprawka tajnej polskiej policji, która poluje na Romana za to, że uciekł z kraju. Ponownie jego nazwisko jest przedstawione w ciągu skojarzeń Manson/Tate/Polański/Dziecko Rosemary. Z resztą w pierwszych dekadach XX w. ów ciąg nie stracił na popularności - usłyszymy go jeszcze w filmie Rozdział 27 (2007) oraz serialach Era Wodnika (I Will, S02E13, 2015-2016) i American Horror Story (Charles (Manson) in charge, S07E10), 2017).

Marek Probosz jako Roman Polański w Helter Skelter z 2004 roku

 W latach 2009-2019 powstało aż 9 filmów o tej tematyce jednak w większości były to filmy drugiej kategorii lub nawet produkcje półamatorskie, a co za tym idzie nie warto ich szerzej opisywać. Mowa tutaj o filmie Manson (2009), House of Manson (2014), Charlie is my Darling (2014), Wataha u drzwi (Wolves at the Door, 2016), Charlie Manson's Lost Girls (2016), Charlie Says (2018), Charlie Manson Family Massacre (2019) i Haunting for Sharon Tate (2019). W ostanim z nich możemy zobaczyć dość rozbudowaną rolę Wojtka Frykowskiego w którego wcielił się polski aktor Paweł Szajda (nazywany na ekranie Polaczkiem). Wszystkie z wymienionych filmów wzmiankują Romana Polańskiego jedynie jako uzupełnienie informacji o Sharon Tate nie skupiając się na nim samym.

Kadr z filmu Haunting for Sharon Tate (2019)

Najwięcej uwagi należy się jednak Pewnego razu w Hollywood Quentina Tarantino który zaprezentował nam alternatywną wersję wydarzeń (do morderstwa Sharon Tate nie dochodzi w ogóle). To wyjątkowy film wyróżniający się na tle wszystkich pozostałych tytułów zarówno ze względu na budżet, oglądalność, jak również spore skupienie na samym Romanie Polańskim, który pojawia się na ekranie w kreacji Rafała Zawieruchy. Zgodnie z prawdą został przedstawiony jako wielki gwiazdor w blasku fleszy, którego wszyscy znają, ale nie wszyscy lubią (niepochlebnie wypowiada się o nim ekranowy Steve MQueen).

Rafał Zawierucha jako Roman Polański u Quentina Tarantino

Aż 13 z 18 wymienionych filmów w których pojawia się wątek Polańskiego to filmy w pełni skupione na zbrodniach Mansona i dziewięć z nich to tanie produkcje klasy B aspirujące do bycia horrorami. Najczęściej są to filmy amerykańskie próbujące odtworzyć feralną noc w domu Polańskiego i tylko trzy z nich prezentują alternatywną wersję wydarzeń. Polański tylko 3 razy był odgrywany przez aktora z czego w jednym z przypadków nie widać jego twarzy. W 2 pozostałych odgrywali go polscy aktorzy. Dla porównania Wojtka Frykowskiego, który wraz z Tate zginął przy Cielo Drive zobaczymy na ekranie aż dwanaście razy (+1 zwłoki). Roman Polański tylko trzy razy został określony jako Polak, w pozostałych  przykładach nie ma wzmianek o jego narodowości. Jak widać Roman Polański jest nieodłącznym elementem filmów orbitujących wokoło Charlesa Mansona. Choć jego osoba jest raczej tłem niż osią historii w przedstawionych filmach to można w nich zauważyć jak dużym uznaniem jako reżyser cieszył się sam Polański. I niech to będzie preludium do drugiego rozdziału o filmach w których już nie zbrodnia Mansona, a twórczość Romana Polańskiego będzie obiektem zainteresowania innych filmowców..